“Önümüzdeki yıl içinde fındık başta olmak üzere diğer ürünlerimizi de
ilgilendiren birlikler kurulmalıdır”
Ulu Önder Gazi Mustafa Kemal
ATATÜRK
Geçtiğimiz hafta bir giriş yapmış ve “nereden nereye?” diyerek kooperatifçilik konusunu gündemimize almıştık. Bu hafta devam ediyoruz..
Yukarıda ki sözleri 1937 yılında TBMM açılış konuşmasında sarf eden ve bu konuda çok kararlı olan Mustafa Kemal, 1938’de Ordu, Giresun, Trabzon.. illerinde kurulan kooperatifleri 28 Temmuz 1938’de Fındık Tarım Satış Kooperatifi Birliği olarak üst bir örgütlenme çatısı altında toplamayı sağlıyor. Bugün hepimizin FİSKOBİRLİK olarak bildiği bu üst örgütlenme halen fındık alımı yapmayı sürdürmektedir. Elbette etkinliği ve de yeterliliği tartışmaya açıktır.
Kooperatifçilik için 1938-1961 yıllarını durgunluk dönemi olarak nitelendirenlerin bulunduğu aşikar, benzer bir durgunluk dönemi sayabileceğimiz süreci AB destekli fonlarla kırmaya çalışan bir süreçle ise karşı karşıyayız.. Peki, bu ite kaka yürütülmeye çalışılan kooperatifleşme sürecinde en alttan en üste doğru sancılar devam ediyor diyebilir miyiz? Hadi gelin 1995 yılında Prof. Dr. Ayhan Çıkın ne demiş ona bakalım;
“Türkiye'de, tarımsal kooperatiflerin ulusal düzeyde yeniden bir yapılanmaya gitme ihtiyacı gündeme gelmektedir. Çünkü tarımsal kooperatifler ülke kalkınmasında, global (evrensel) ve entegre tarım politikalarının oluşmasında ve uygulamaya aktarılmasında ve tarımın stratejik hedeflerine ulaştırılmasında kullanılabilecek en etkin araçlardır.”
80’lerin sonuna doğru ve 90’ların başında demek ki hem yönetimsel hem de yapısal sorunlar iyice ayyuka çıkmış, var olan kooperatifler birer birer zarar etmeye akabinde de kapanmaya başlamıştır. Buna “80’de yaşanan İhtilal ile ortaya çıkan baskıcı tutum, “ Serbest Piyasa Ekonomisi”ne geçiş veya 90’ların başında gerçekleşen “Gümrük Birliği” gibi ekonomik antlaşmalar ne kadar etkili olmuştur?” sorusu bir köşede dursun istiyorum… önümüzdeki haftalarda irdelemeye çalışalım..
Hadi gelin bir de Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi’nin Haziran 2012 sayısında yer alan Türkiye’deki Kooperatif Üst Örgütlerinin Sorunları ve Çözüm Önerileri araştırmasına göz atalım;
Üst örgütlenmelerin sorunları 3 başlık altında toplandığında
1. Finansman
2. Mevzuat
3. Ortakların ilgisizliği
Konularının başı çektiğini araştırmada görüyoruz. Çözümsel öneri olarak ise;
1. Mevzuattan kaynaklı yetersizlikler ve de karmaşanın giderilmesi
2. Üst örgütlenin bir an evvel mevcut kooperatiflerce tamamlanması
3. Kooperatif Bankasının kurulması
4. Ortaklara yönelik eğitimler verilmesi ve devam ettirilmesi
Maddelenmiş..
Geçtiğimiz hafta da dile getirdiğimiz gibi 1924 yılından itibaren çıkarılan dört beş ayrı kooperatifçilik kanunun yer alması ve halen yürürlükte olması, üst örgütlenmelerin yani FİSKOBİRLİK gibi bir çatı altında olmamak,…ortakların söz konusu kanunlar, işleyiş..ve hakkında yeterli bilgi sahibi olmaması, …konuları araştırmanın yapıldığı tarihten bu yana geçen neredeyse 10 senelik süreçte halen çok önemli.
Bir de değişmez ve değiştirilemez hale gelen gerçek var ki, üst örgütlenmelerde yaşanan başkanlık yarışında vasıfsız ve de liyakatsiz kişilerin yarışması, ortaklık aidatlarının akıbetinin belirsizliği, üst kadrolarda huzur ödenekleri… faaliyet alanlarında herhangi bir çalışmanın sürdürülebilir olmayışı, göstermelik, günü kurtaran projeler, tabanda yer alan ortakların sorunları dışında her konuda fikir ve de açıklamalar yapılması, …en önemlisi kamu yararı-ortak yararından ziyade yapılan işlerin siyasete kurban edilme durumu daha da önemli..ve halen çözüm beklemekte.
Biz yine de günümüzde açılan ya da devam eden kooperatiflere baktığımızda, bu yapısal ve yönetimsel sorunların çözüldüğünü birkaç güzel örneği görüyoruz ve de umutlanıyoruz. Bu nedenle de sıkı sıkıya kooperatifleşmenin gerekliliğini savunuyoruz..
Devam edecek!
n.aydemir
20 Eylül 2021 –Çal/Denizli [email protected]
Kaynaklar: www.fiskobirlik.com.tr
Ayhan ÇIKIN, O. M.KOÇTÜRK, Nermin KIZILDAĞ', Baki DOĞRUYO-TÜRKİYE'DE TARIMSAL KOOPERATİFLERİN YENİDEN YAPILANMASI 1996 Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarımsal Ekonomi Bölümü
Nilüfer SERİNİKLİ- İlknur KUMKALE- TÜRKİYE’DEKİ KOOPERATİF ÜST ÖRGÜTLERİNİN (BÖLGE BİRLİKLERİNİN)SORUNLARIVE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ -Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Haziran 2012 Cilt14 Sayı 1 (269-290)