Son bir aydır en önemli gündem konumuz COVİT-19. Konu hakkında hemen hemen herkes bugünlerde yazıyor, uyarıları dikkate almanızı ve evlerinizde kalmanızı önerirken lütfen bilgi kirliliğinden de virüs kadar uzak durmanızı tavsiye edeceğim.
Gelin sizinle Virüs nedir ne değildir bir tanımlama yapalım;
Virüs; özgün bir çoğalma yöntemi ile sadece canlı hücre içi ortamda üreyen, enerji üretimi ve yapı taşlarının sentezi için gerekli organelleri bulunmayan, 17 ila 300 nanometre büyüklüğünde gözle görülemeyen, elektron mikroskopta görülebilen, tek tip( DNA veya RNA) nükleik asit taşıyan ve bunu çevreleyen protein kılıftan oluşan enfeksiyöz etkendir. Mutasyon ve rekombinasyona en çok uğrayan mikroorganizmalardan biridir. Konakçı türüne göre sınıflandırma yapıldığında;
1. İnsan virüsleri
2. Hayvan virüsleri
3. Bitki virüsleri
Olarak nitelendirebiliriz. Peki virüsler nasıl bulaşır?
1. 1- Direk temasla: Enfekte birey ile duyarlı bir bireyin teması
2. 2-İndirekt temasla: Taşıtlar, günlük ortak kullanım yerleri
3. 3-Kontamine gıdalarla: Bulaşık gıdalar, sulak alanlar,..
4. 4-Aerosellerle bulaşma: Toz partikülü..hapşurma,öksürük.
5. 5-Antrapodlarla bulaşma: Sinekler, keneler,..
6. 6-İojenik bulaşma: aşılama, ameliyat esnasında ..
1-16 mart 2020 tarihinde Türkiye Veteriner Hekimler Birliği’nin Bilim Kurulu bir rapor yayınladı ve bunu duyurdu..Şu iki başlık özellikle tüketici, satıcı ve üretici önemlidir;
1. 2-Evcil hayvanların virüsü yayabileceğine dair bir kanıt bulunmamıştır.
2. Gıdalarla bulaştığına dair herhangi bir delil yoktur.
Söz konusu virüs için hayvanlarda görülenler türlerinin olduğu bilinen bir gerçektir. Bir örnek verelim istiyorum;
En bilinenlerden biri olan FIP yani Feline Infectious Peritonitis kedilerde görlen fekal-oral(kontamine gıda) ya da oral-oral( aeorsol) yolla bulaşan ölümcül olabilen bir corona virüstür. Caliciviridae ailesinin Vesivirüs grubunda yer alan zarfsız bir RNA virüsüdür. Kediden kediye dahi bulaşması çok yakın ve uzun süreli temas gerektirirken, kontamine(bulaşık) olan gıda veya solunumla mümkündür. İki formu ( yaş ve kuru) bulunur. İnsana bulaştığı görülmediği gibi köpeklerde bulaşmaz! Kedilerin %60-90 aralığında başarı sağlanan burun yolu ile kullanılan anttenüye virüs aşısı bulunmaktadır.
Kontamine üzerinden devam edelim istiyorum. Biz çiftçiler hayvansal veya bitkisel üretim alanlarından herhangi biri veya her ikisinde de üretici-yetiştirici olarak siz tüketicilerin güvenli/güvenilir gıdaya ulaşması için çaba sarf ediyoruz.Lakin bu sadece çiftçinin çabasına bağlı olmamakla birlikte kırsalda veteriner hekimlik görevini üstlenmiş olan hekimlerimiz ve ziraat mühendislerimiz ile mümkündür. Örneğin;
ORF( Ektima Kontagiozum) koyun ve keçiler aracılığı ile bulaşan zoonoz yani insanlara da bulaşabilen bir viral deri hastalığıdır. 12 yıl kadar canlılığını muhafaza edebilen ve uygun şartlarda üremeye başlayan bu virüs Poxviridae ailesinin Porapoxvirus genusu içinde yer alır. Direkt veya indirekt bulaşma mümkündür. Hayvana doğrudan temas eden; çiftçi, hekim, kasap, ..ve etlerine dokunan kişiler doğrudan risk grubu içinde yer alır.
Örnekten yola çıkarak deri döküntüsü ile kontamine ahırlar, ahırlardan çıkarılan gübrelere doğrudan temas, yeterince yanmamış veya taze gübrelerin kullanılması, yaş gübreden sızan sıvı ve partiküllerin rüzgar ile taşınması, mera alanlarına sürülen hayvanların geçiş güzergahı üzerinde bulunan veya otlama işleminin doğrudan sebze-meyve bahçelerinde yapılması esnasında bıraktıkları döküntüler…kesim, kesim ve yüzme işleminde kullanılan bıçaklar ..enfekte derinin taşınması…gibi pek çok aşamada tüketiciye kadar ulaşan süreç dikkate alındığında hijyen kurallarının ihlal edildiği tek bir aşama, hastalığın tespit edilmediği süreç…tehlikeli olabilmektedir.
Pek çok kişi gibi evcil hayvanlar ile temastan kaçınırken, marketlerden ve de manavlardan almış olduğunuz sebze, meyve, ...kasaptan aldığınız etin güvenilirliğini hiç sorgulamadınız değil mi? Pestisit kalıntısının varlığı da en az virüsler kadar öldürücüdür! Bu nedenledir ki; Veteriner hekimlik hizmetleri sürdürülebilir üretim için ucuz, ziraat mühendisleri daima ulaşılabilir, çiftçi eğitimleri devamlılık içermelidir. Güvenli gıda hepimizin hakkı!
Peki, virüsler için geliştirilen aşılar nasıl yapılıyor? Deneyler yapılarak elde ediliyor.O deneylerde tavşan, rat, fare, hamster, civciv, …ve maymun gibi hayvanlar kullanılarak virüsler üretiliyor. Spesifik Patojen Free, Germ Free ve Konvansiyonel olarak üç farklı şekilde yetiştirilen hayvanlar söz konusu oluyor. Kanlı agarlara, embriyolu yumurtalara ekim yapılıyor ya da hayvanların organlarının ya da dokularının bir kısmına virüs enjekte edilerek üretiliyor..Yani hayvan kökenli bir virüs dahi olmasa hayvan kullanılarak yapılan deneyler sonucu üretilecek aşı bizleri bu virüsten kurtaracak.
Son söz olarak lütfen kapılarınızın önüne bir kap temiz su ve sokak hayvanlarının yiyebileceği gıdaları koymayı lütfen ihmal etmeyin.
n.aydemir
23.03.2020 [email protected]