“Bilginin efendisi olmak için
çalışmanın uşağı olmak şarttır”
Balzac
Uzun bir aradan sonra tekrar sizlerle yeniden buluşuyoruz..
Öncelikle bu süreçte ne yaptığımı merak edenler için küçük bir açıklama yapmak isterim.. Yaşadığım köyde/mahallede muhtarımız Sayın Mehmet Yılmaz ile birlikte bir imece başlatıp“Ortaköy kütüphane” adıyla bir okuma ve kültürel aktivite salonu kazandırdık. Hayırsever herkese ve elini taşın altına koyanlara bu vesile bir kez daha teşekkür etmek istiyorum. Ve konuyla ilgili olarak kısa bir bilgi daha vereyim isterim; Ortaköy’lü yazarlarımızın eserleri dahil edebiyat, roman, şiir, tarih, araştırma,..öykü, tarımsal yayın, dini kitaplar, kaynak kitaplar, …ve çocuk kitapları olmak üzere 3 bini aşan sayıda kitap topladık, envanter kaydına geçirdik ve çocuklarımız ile etkinlikler gerçekleştirdik/gerçekleştirmeyi de sürdüreceğiz...
Ortaköy demişken, hiç “Ortaköy Sınırlı Sorumlu Üretim Tüketim ve Kalkınma Kooperatifi” adıyla ihracat ve ithalat yaparken duyanınız var mı?
Çok hızlı bir giriş oldu, en güzeli baştan başlayalım ne dersiniz?
Kooperatif, İngilizce co ve operation kelimelerinden cooperative yani iş birliği olarak türemiştir. Prof. Dr. Ayhan Çıkın’ın ifadesi ile;
“19. YY’ın endüstriyel kapitalizminin meydana getirdiği hasarlardan insan (işçi-çiftçi-tüketici gibi) gruplarını korumak için oluşturulmuş sosyo-ekonomik bir araçtır.”
1969 yılına ait 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu ise (2004 değişikliği) şöyle tanımlıyor kooperatifi;
“Tüzel kişiliği haiz olmak üzere ortaklarının belirli ekonomik
menfaatlerini ve özellikle meslek veya geçimlerine ait ihtiyaçlarını işgücü ve
parasal katkılarıyla karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle sağlayıp
korumak amacıyla gerçek ve tüzel kişiler tarafından kurulan değişir ortaklı ve
değişir sermayeli ortaklıklara kooperatif denir.”
Kooperatifçilik dünyada, 1844 yılında İngiltere’de (Manchestere) ve Rochdale kasabasında 28 işçi tarafından kasabanın adınında yer aldığı Rochdale Haksever Öncüleri Kooperatifi ile başladığı bilinmektedir. Ülkemizde ise ilk kez fakir köylülerin nakdi ihtiyaçları için Mithat Efendi tarafından 1863 yılında kurulan “Memleket Sandıkları” ile başladığı kabul edilir. Cumhuriyet ile birlikte kooperatifçilik Ulu Önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün bizzat girişimleri ile ivme kazanır..
1924 Ziraai Birlikler Kanunu ile başlamış 1935 yılında 2834 sayılı Tarım Satış Kooperatifleri Kanunu ve 2836 sayılı Tarım Kredi Kooperatifleri Kanunu ile devam etmiştir. Planlı döneme geçiş denemeleri sırasında kooperatifçilik kaderine terk edilmiş, ihtilal sonrasına kadar da duraklama süreci geçirmeye devam etmiştir.
1961 Anayasasının kabulü akabinde kooperatifleşmenin yeniden
ivme kazandığını görüyoruz.. Zira ilk örneklerinden biri 1962 yılında kurulan;
“Ortaköy Toprak ve Su Kooperatifi”
Köyün Develler girişinden içerde kurulan ve günümüzde halen havuzunu muhafaza eden günlük ortalama 500 ton su tutma kapasiteli havuz ile ortalama 200 dekar kadar bir bağın sulaması yapılmıştır. Başarılı sonuçlar elde edilmiş olsa da bugün sadece havuzun kalıntıları kalmıştır.
1970’li yıllara geldiğimizde ise “Ortaköy Sınırlı Sorumlu Kalkınma Üretim ve Tüketim Kooperatifi” ni tam da Türk Ticaret Kanunun 485. Maddesinde:
“ortaklarının iktisadi menfaatlerini, mesleki
ve geçimlerine ait ihtiyaçlarını karşılıklı yardım ve kefalet sayesinde
sağlayıp korumak maksadıyla bir ticaret unvanı altında kurulan değişir
sermayeli bir şirkettir.”
..tanımına uygun olarak kurulduğunu ve faaliyete geçtiğini görüyoruz. 2 Kamyonu ve 2 dükkânı olan bu kooperatifin Nizip(Antep)’den satış ofisine zeytinyağı getirirken tavukçuluk yapan üreticiden toplanan yumurtaları sattığını, pirinç alıp kuru üzüm sattığını… ve hatta 1980’li yıllarda ithalat ve ihracat belgesi aldığını biliyoruz.
Köy-Koop. Üyesi de olan kooperatif 1990’lara doğru bildik senaryolardan nasiplenerek zarar ettirilmiş ve kapatılmıştır. Oysa varlıklarını koruyabilmiş olsalardı bir başka Ortaköy ve Türkiye Cumhuriyeti mümkündü!
Devam edecek…
Prof. Dr. T. Ayhan Çıkın Anısına Saygılarımla…
17 Eylül 2021 –Çal/Denizli [email protected]
Kaynaklar: www.mevzuat.gov.tr
Ayhan ÇIKIN, O. M.KOÇTÜRK**, Nermin KIZILDAĞ', Baki DOĞRUYOL -TÜRKİYE'DE TARIMSAL KOOPERATİFLERİN YENİDEN YAPILANMASI